Palapit na ng palapit ang deadline. At hindi ko pa rin alam kung may saysay ba ang lahat ng sinusulat ko. Sa aking tainga ngayon, tumutugtog ang Celtic Dance. Pinatutugtog ko ang mp3 player para hindi ko marinig ang pag-ungot ng aso. Sana, hindi nagising ang bata nang kaninang makabangon ako para tuloy tuloy ang kanyang pahinga. Sana gayundin sina Bert at Des. Inaagaw talaga ng araw-araw na alalahanin ang enerhiya sa pagsusulat, at kung minsan, hindi, madalas, parang ang sarap na lang na sumuko at maging kampante. Inaagaw rin ng mga pangyayari sa Senado ang aking attensiyon sa aking ginagawa. Hindi ko mapigilang mapaisip sa kung saan hahantong ang ginawang paglalantad ni Lozada -- siya ba ay kinidnap o prinotektahan? Kinidnap, ito ang malinaw, ang mas kapani-paniwalang "kuwento". Mukhang napipikon na siya't nagiging emosyonal sa daloy ng imbestigasyon, kaharap niya na mismo ang mga taong kasangkot. Nakakapagod ang paulit ulit na pagtatanong at veripikasyon. Mekanismo ba ito ng panonood ng isang talking heads na telenovela? Epekto ba ito ng walang katapusang mga expose? By product ba ito ng pagtanggi na ng kamalayang sakyan ang napapanood, dala ng paulit ulit na lang na paglalantad, paglalantad, pero wala namang resolusyon? Sa isang aspekto, ang napapanood kong pangyayari ay kahawig ng narrativity na tinatahak ng aking sinusulat.

Deskripsiyon ng tagpo, deskripsiyon ng nakaraan ng tauhan, engkuwentro, pero wala pang pagtutuhog. Paano kung ang paraan ko ng pagkukuwento ay naging dysfunctional na sanhi na rin ng kakulangan ko ng oras para pagtagpiin, kakulangan ng tiyaga para repasuhin ng maayos? Paano kung ang narrativity ng mga expose at kabuuang dysfunctionality ng lipunang kinapapalooban ko'y tumagos na sa aking pagkukuwento, sa lohika't likaw nito?

Totoo rin ang sinabi ng isang kaibigan na nagworkshop ng isa sa mga nasulat kong kabanata. Lubha siyang naging interesado sa kahihinatnan ng kuwento ni Antonio. Natuwa siya sa dayalogo, sa laglag ng mga detalye sa Dubai. Pero noong nasa bandang huli na ng kabanata, sinabi niyang baka nagdurusa ang kuwento sa estilo ng pagkukuwento. Baka kapag kinuwento ito na hindi na stylized ay mas maging mabisa pa. Naaasiwa siya sa estilo kong paglalarawan, paglalarawan, balik sa nakaraan ng tauhan, atbp. Hinihintay niya ang salpukan. Hindi ko na nasabi sa kaibigan ko na ang laki pa ng agwat ng tubig na kailangang malangoy para makarating sa kabilang pampang. Totoong kailangan ng salpukan, at itinatanim iyon, hindi basta basta pinapasak. Sa ngayon, sumisinghap singhap pa rin ako sa gitna ng dagat, malapit na akong mangalay sa kapipisag ng mga binti't mga braso. Unti unti na ring bumibigat ang realisasyon -- nasa labas ang tunay na kuwento, ang buhay ang mas malaking narratibo.

Naiinggit ako sa kondisyon ng iba kong kakontemporaryo. Si Jun Abdon Balde, nakaka-apat na nobela na. Apat! Retired na siya sa kanyang trabaho bilang civil engineer. Pa golf golf, pasulat sulat. Pa attend attend ng booklaunch, exhibit. Lagi niya akong sabayang kinukumusta't inaalaska. Si Jun Cruz Reyes. Na katulad ko ring guro, at magulang. Dati, umuuwi pa ng Bulacan, pero kinakaya ang araw araw na biyahe. Nakakasulat ng tuloy tuloy, nakakapuyat ng tuloy tuloy na hindi naapektuhan ang pagtuturo. Natapos na raw niya ang biograpiya ni Amado V. Hernandez. Gumuguhit muna siya ngayon, at tuloy tuloy rin ito. Si Joi Barrios. Na nasa Boston na, nagtuturo ng mga Philippine literature at Philippine Studies subjects, paluto luto, kuntento na sa routine ng pagiging guro't maybahay. Si Alvin Yapan, na kapapanalo lang ng premyo para sa kanyang indie film, at malamang, masigasig ring nagtatapos ng kanyang nobela, hindi napupurol ang talas, cool pa rin. Gayundin si Egay Samar. Busy sa paggabay sa Heights, nagsusulat, at heto nga't nag-aalok ng publikasyon para sa mga nobelista. At kahit hindi ko siya talaga nakilala ng personal, isinasama ko na rin ang pangalan ni Bob Ong, na taon taon ay may nailalabas na nobela (o sasabihin ng ibang mas teknikal at maselan, novella), at lagi itong binibili't alam ng mga kabataan.

Mismong ang anyo ng nobela ay problematiko na sa panahon ngayon. Kung sumusuong ako sa tinaguriang pribadong kasaysayan ng mga bayan, ang pagmimina pala ng karanasan at pagpapanday niyon para maging kuwento'y saksakan pala ng dami ang hinahanap. Quasi encyclopedic nga. Protean ang anyo -- hindi lang salaysay o sanaysay, puwede kang maglagay ng dayalogo na parang sa dula, ng film script, ng ad, ng newsreel. Kahit nga music sheets. Hindi lang pala ito basta focus, talento. Bisyon! Sinusumpa ko ang naipataw na illusyon na sa tuwing sumusulat ka'y para mong hinuhuli ang pinakamatabang isda ng panitikan, ang Great Filipino Novel. Natatandaan kong may nasulat si Wilfredo Nolledo tungkol dito. (Ang galing ng mamang ito, hanep magkuwento, hindi na ito basta impluwensiya ni Rizal, sumasabog ang panulat niya, parang corncupia, parang kahon ni Pandora.) But then, bakit ko nga ba iniisip ang pamana ng tradisyon ni Rizal. He's tough act to follow. Siya, na awtor ng dalawang nobela (may isang hindi natapos), bayani. Grabe. Anong laban ko sa kanyang reputasyon? Ni wala ako sa kalingkingan ng kabayanihan niya, o ng kabayanihan ng marami pang iba, na hindi kinakailangang may mga pangalan at pinag-aaralan ng mga kabataan sa Sibika o Kasaysayan.

Pero 'yun na nga.

Dala ng iniwang pamana ni Rizal, kailangan ko bang sundan 'yun? Ang mga karakter na hubog sa mga Elias, Ibarra, Simoun, Maria Clara't Sisa? Siyempre hindi na. Na-update na ng mga pangyayari sa kasaysayan ang mga tauhan. Pero bakit namamayagpag pa rin ang mga kuwentong kutsero? (Hindi 'yung basta kasinungalingan ha, pero 'yung bulagsak na kasinungalingan.) Bakit may mga nababasa ka pa ring mga akda na ang sidhi ng damdamin ng tauha'y dinaraan sa pagbabantas, sa exclamation point! o sa ellipsis? Bakit uso pa rin ang mga kuwento ng katatakutan? Bakit bumebenta pa rin ang mga kuwentong may elemento ng mga aswang, tikbalang, duwende? (Exempt sa punang ito si Tony Perez, dahil siya pa lang ang nababasa kong gumagamit ng ganitong elemento na nagagawang ihulagpos ang paksa sa basta katatakutan lang. May ginagawa pa siyang iba -- social commentary (itatanggi niya ito) at psychological realism. Bakit kaya, sa kabila ng tagumpay ni Lualhati Bautista sa paghuhubog ng mga matatapang na tauhang kagaya ni Lea Bustamante'y hindi pa rin namamatay ang mga representasyon ng mga babaeng api, mangmang, at ganda lang ang puhunan? Bakit hindi pa rin binabasa ng karamihan sa mga kabataan ang mga Pilipinong manunulat at sa halip ay tinatangkilik nila ang mga bestselling authors ng ibang bansa? (Must we deny them that choice? Hindi naman. Nalulungkot lang ako na hindi nila kilala ang mga awtor at akdang Pilipino.)

Ang bisyon ni Rizal ay hindi pa rin naaabot, samakatuwid. Sa kabila ng tinatamasa nating "demokrasya" -- na tingnan mo't paulit ulit na hinahamon ang infrastruktura. Kunektado sa malawakang ginhawa ng nakararami ang pagkakaroon mismo ng panahon para magnobela, para makabasa ng nobela, para seryosohin ang sinasabi ng nobela. Nobela, na hango rin sa salitang nouvelle, new. Pero ang kabuuang tingin ng nakararami, lipas, baduy, makaluma.

May mga naging kasabayan akong mga nobelista na mula sa Sweden, Portugal, Netherlands. Si Joost Zwaggerman, ang huling balita'y naging television host. Si Rui Zink ay nakapagsulat na ng 14 nobela, at kasalukuyang bukas ang imbitasyon niyang dalawin ko siya at ang kanyang pamilya sa kanyang summer home sa France. Samantala, si Bengt Ohlsson ay nanalo ng prestigious August prize sa Sweden noong 2004, at bukod sa anim na nobela'y may mga dula rin siyang naitanghal. Hinihintay ni Bengt ang salin ko ng Makinilya. Nagawa na ito ni Marne Kilates. Pero kabado ako na hindi niya magugustuhan. Baka hindi rin makapasa sa pamantayan nila. Ewan. Kaya hindi ko pa pinapadala kahit natapos na ang salin.

Parang nobela na rin itong angas na ito.